کارڵ فرێدریک گاوس

د ساڵنامەیێن مێژوویا بیرکارییێدا، کارڵ فرێدریک گاوس وەکو ئەفسانەیەک دهێتە دیتن. ل ٣٠ مەها نیسانا ساڵا ١٧٧٧  , ژدایک بوویەئاقلمەندییا پێشوەخت یا گاوسی د ساڵێن دەستپێکێ یێن ژیانا ویدا دیاربوو. ئەڤێ چەندێ وەل وی کر ببیتە زارۆیەک کو چارەنڤیسەکێ مەزن بۆ هاتییە دانان.

د چاردە ساڵییا خۆدا، گاوسی جیهانا ئەکادمی مەندەهۆش کر  ب دروستکرنا شەش دەگونەکێ- فڕەگۆشەکا ١٧ لایەنی  ب بکارهینانا ڕاستەیێ-مەستەڕە و هێلڕێکەرێ- بوسەڵێ. ئەڤی کاری کو بۆ سەدان چەرخان بیرکاریزان سەرسوڕمای هێلاتبوون، بتنێ پێشبینیکەرەک بوو بۆ وان بەشدارییێن گرنگ یێن کو د ڤی بواریدا دکر.

سەرپێهاتییێن گاوسی  یێن ل سەر تیۆرا هەژمارێ- ژماران نە تشتەکێ شوڕەشگێڕی بوون. بۆچوونێن وی  یێن ل سەر  ژمارێن دەستپێکی، بەرامبەرایەتی چوارگۆشەیی  و ژمێریارییا مۆدیولاری هەر ئەو بەرێ بنیاتێ دانا  یێ کو تیۆرا  ژمارێن مۆدێڕن ل سەر  هاتییە دانان. بەرهەمێ وی یێ سەرەکی“ Disquisitiones Arithmeticae“ دێ وەکو بەرێ بنیاتێ یێ ڤی بنەمایی مینیت.

زیرەکییا گاوسی ب تنێ د بیرکاریێدا  سنۆردارنەببوو. دبوارێ فەلەکناسیێدا  ژی وی ڕێبازا چارگۆشێن هەرە کێم گەشەپێدا، کو ئامرازەکێ ئامارییە و پێدڤییە بۆ شیکارا داتایان د سەرانسەری بەشێن زانستیدا. کارێن وی د بوار میکانیکیا ئەسمانیدا بوو ئەگەرێ  هندێ کو ئەو مەدالییا کۆپڵ ب دەستخۆڤە بینیت، ئێکە ژ بلندترین ڕێزلێنانان کو ژ لایێ کۆمەڵا شاهانەڤە هاتییە بەخشین.

د ئەندازێدا، گاوسی ل سەر تێگەهێ  ڕووبەران و کێشانا ناڤخۆیی ڤەکۆڵین کر، کو ڕێک ل بەر پێشکەفتنا ئەندازەییا نە-ئوکلیدی ڤەکر. ئەڤ کارێن پێشکەفتی تەحەداییا چەمکێ دومدرێژێ  فەزایا ئوکلیدی کر و ئاسۆیەکا نوی د تێگەهشتنا گەردوونیدا ڤەکر.

سەڕەڕای ئاست بلندییا هزرا وی، گاوس ب سرۆشتێ خۆ یێ ب دەستڤەبەردانێ دهات نیاسین. گەلەک جاران وی تنێبوونا خواندنێن خۆ پێ باشتربوو ژ پەسنێن جڤاکی -گشتی، لێ بەلێ دگەل ڤێ چەندێ ژیدا ڕاهێنەرەکێ دلسۆز بوو، هەر دەمەکێ دشیا زانیاریێن خۆ یێن بەرفرەهـ ب فێرخوازان ب بەخشیت.

هەتا  ئەڤرۆژی میراتێ گاوسی یێ بەردەوامە وەکو چرایەک بۆ بیرکاریزان و زانایان. کارێن وی یێن داهێنەر د بوارێن تیۆرا  ژمارەی، فەلەکناسی، و ئەندازەییدا. شوینوارێن دیار ل سەر جیهانا زانستی یا مرۆڤان ب جهـ هێلاتینە. کاڕل فرێدریک گاوس وەکو ڕووناهیەکا ڕێبەر دێ مینیت. سرۆشبەخشە-ئیلهامبەخشە بۆ ئەوان کەسان یێن کو د بوارێن بەرفرەهێن زانستیدا ڕێکا لێگەڕیانێ ددن بەرخۆ.